کثرت ووحدت ، حقیقت یکى بیش نیست

جمله من: یعنی ای کسی که همه من شده‏اى، خودى را رها کرده‏اى، و خود را نمى‏بینى.

از سَقَطى نقل است که گفت: «محبت درست نیاید میان دو کس، تا یکى دیگرى را نگوید یا من.»[1]

مخالف: یعنی مختلف ومتفاوت. گل، خار، وچمن بااین که هرسه روییدنی هستند، اما دارای جلوهْ یکسان نیستند.

رشته یکتا شد: دویى به وحدت مبدّل گشت.

غلط کم شو: کمتر به راه غلط رو، خطا کم کن.

گر دو تا بینى: اگر لفظ «کن» از دو حرف کاف و نون ترکیب شده اثر آن یکى است. و آن وجود شیئى است.

کاف و نون: مقصود لفظ «کُن» است.

جذوب: جذب کننده، کشنده:

            صبر و خاموشى جذوب رحمت است             وین نشان جستن نشان علّت است‏

  2725/د 3

خُطوب: جمع خطب، کار بزرگ، کار سخت، دشوار

صُوَر: جمع صورت، نمودار، ظاهر.

اندر صور: به صورت، به ظاهر.

دو پا: هر جاندار که دو پا دارد.

چهار پا: چون اسب و گاو و دیگر چار پایان.

   ( 3090) یارش از درون خانه گفت بدرون آى اى که همه من هستى و چون خار و گل چمن مخالف نیستى.( 3091) اکنون رشته یکى شد و غلط از میان رفت اگر حال حرفهاى کاف و نون کلمه کن را دو تا بینى.( 3092) کاف و نون چون کمند کشنده و جذب کننده است که عدم را بطرف امر عظیم در عالم وجود مى‏کشاند.( 3093) البته کمند در صورت دو تا است اگر چه در اثر هر دو یکى است.( 3094) آنها که راه مى‏روند چه با دو پا و چه با چهار پا یک راه را طى مى‏کنند مثل مقراض که با دو تا یکتا مى‏برد.

یار از اندرون حیات معنوی صدا زد: ای کسی که وجود خود را در وجود من فانی کرده‌ای و خویشتن را یک‌سره در وجود من مستهلک ساخته‌ای و من شده‌ای! به سرایم اندر شو، زیرا خار وجودت را به گل تبدیل نمودی و عین گل شدی. مبادا که دوگانه بودنِ ظاهر و صورت، تو را به اشتباه افکند و گمان کنی که واقعاً در معنا نیز کثرت و دوگانگی و یا چندگانگی وجود دارد.

مولانا برای روشن‌تر شدن این مسئله مثال‌ها‏یی را می‏آورد. برای نمونه: همین دو حرف کاف و نون (‌کن؛ باش) ظاهراً دوتاست، ولی باطناً قدرت ایجادیهْ حضرت حق است. این دو حرف کاف و نون، مانند کمندی است که ماهیات را از عدم به عرصه وجود و شهود می‏کشاند.

مثال دیگر، انسان دو پا دارد و بعضی از حیوانات چهار پا دارند، اما نتیجه یکی است و آن، راه رفتن است. درست مانند دو لبهْ قیچی که هر چند دوتاست ولی تنها یک کار می‌کنند و آن ایجاد برش است.

مولانا می گوید: لفظ «کن» مثل دو سر کمند را ماند که عدم را در خود جذب مى‏کند وبه هستی می آورد وبه کارهای دشوار گوناگون وا می دارد، و معنی کلام مولانا اشاره به بروز وحدت است در همه موجودات که هر چند این عالم، عالم کثرت است اما کثرت آن نشان دهنده وحدت است، که از واحد جز واحد صادر نشود. مولانا براین باور است که کثرت این عالم ظاهرى است. اما درون و حقیقت یکى بیش نیست. چنان که ابزارهاى گونه‏گون را به کار مى‏برند، اما از به کار بردن آنها یک چیز را خواهند. کمند اگر چه دو سر دارد، آن دو براى آن است که با فراهم آوردن آنها آن چه درون کمند است بسته شود و بتوان آن را برد. جاندار دو پا و چهار پا یک تن را مى‏برد و آن دو و چار به صورت متعدّد است، اما در خاصیت یکى است. دو تیغه مقراض را یک اثر است و آن بریدن است. چنین است روحهاى اولیا نسبت به بدنهاى آنان که اگر چندین روح باشند آن کثرت در تن‏هاست. بدین جهت اولیا اگر هزاران تن باشند، سخن آنان یکى است.