ازدیدگاهمولویارزشواجابتدعادررفعگرفتاریبندهیارسیدناوبهآرزوهایدنیوی نیستبلکههمکلامشدنباخداوندونالیدنبهپیشگاهاوارزشبیشتریازرفعبلاویا کسبنعمتدنیویدارد. چهبسااعطاینعمتیویادفعبلاییکهبندهخواهانآناست سببدلبستگیبیشتراوبهدنیاویاباعثغفلتاوازیادونامخداوندبشودلذاهمینکه بندهتوفیقپیدامیکندکهبهسببنزولبلاازاعتمادبهاسبابوعللدستبرداردوفقط درگاهخداوندراپناهگاهخودبدانداینترکتعلقّاتودعاکردنعالیترینمعنایاجابت دعاست.
ازدیدگاهمولوی،اجابتدعاقبلازدعاکردنرخمیدهد. مفهوماجابت،همانتوفیق دعاپیداکردناستزیرااگرخداوندکسیرافرانخواندهباشداونمیتواندلببهدعابگشاید ودردخودرادرآندرگاهفریادبزندلذاهرگاهکسیشروعبهدعاکردنمیکنددرحقیقت دعایاوپذیرفتهشدهاست. لبیکخداوندقبلازدعایبندهرخمیدهدولبیکاو،بهبنده فرصتدعاکردنمیبخشد. هیچگاهدعایکسیدردرگاهخداوندردنمیشودبلکههمینکه بندهبهاینمرحلهازایمانویقینمیرسدکهارادةخداوندراحاکماصلیهستیمیداندو تصرّفلحظهبهلحظ?ارادةاورادرکائناتنظارهمی کندنفساینعملدرحقیقتهمان اجابتدعاست.
بحث عقلست این چه بحث ایحیلهگر
تاضعیفیرهبردآنجامگر
بحثعقلیگردرومرجانبود
آندگرباشدکهبحثجانبود
بحثجاناندرمقامیدیگراست
بادةجانراقوامیدیگراست
(مثنوی،دفتر2،ب1500)
دراینابیاتمولاناروشمتکلّمینوحکمارادرنظرداردکهازاثربرموثروازانتظامامورجهانبروجودحقتعالیدلیلمیانگیزندویاازوجودسبببرمسبباستدلالمیکنند وعمرخودرادراینگونهمباحثبربادمیدهندبدونآنکهبهغایتخداشناسیکهتحقق بهاوصافالهیاستتوجهیداشتهباشند... دلیلبرایمردمکوردیدهو محجوبانودورماندگانوازراهماندگاناستواصحابشهودواربابکشفوروشنبینانحاجتیبدانندارند.[1]
تفسیرهاییکهمولویازموضوعدعاارائهمیکندبسیارمتنوعومتناسببامقاممخاطبان متعدداوست. اوازمنظروزوایایمختلفیبهاینموضوعنگریستهوتفسیردینی،عرفانیو احساسانسانیوالهامیخودرابرایطبقاتمختلفدیندارانبیاننموده،وبااینشیوه هم?مخاطبانخودراراضینگهداشتهاست.
چون تضرّع را بر حق قدرهاست
وآن بها کانجاست زاریرا،کجاست؟
هینامید،اکنونمیانراچستبند
خیزایگریندهودائمبخند
کهبرابپرمینهدشاهمجید
اشکرادرفضلباخونشهید
(مثنوی،دفتر5،ب1617تا1619)
مولوییکیازاهدافاصلیخلقتانسانرادعاوگریهوزاریبهدرگاهخداوندمیداند. او انسانکاملراکسیمیداندکهوجودارزشمندخودراجزبهوصالدرگاهخداوندنمیفروشد واگرنیازیهمداشتهباشدبرآوردهشدنآنرافقطازخداوندمیخواهد؛لذادرهنگامدعاو رازی،چهرةبندگیوتسلیمانسانوعدمتوجهاوبهقدرتهایمادیبیشترآشکارمیگردد .
درواقعنخستینقدمدردعاکردنشکستنبتوجودخویشتناست. دراینحالتکهبنده وجودخودراتسلیمقدرتوارادةخداوندمیکندوتمشیتامورخودرابهاختیاراومیسپارد لطفوعنایتالهیهماموراوراعهدهدارمیشودوکاراورابهسامانمیرساند. درزیراین شکستگیظاهریدرهنگامدعاقدرتخداوندرونهفتهوباهردعاییلبیکیازسویخداوند همراهگشتهاست.
منغلامآنمسهمتپرست
کوبهغیرکیمیانآردشکست
دستاشکستهبرآوردردعا
سویاشکستهپردفضلخدا
گررهاییبایدتزینچاهتنگ
ایبرادرروبرآذربیدرنگ
(مثنوی،دفتر5،ب492تا494)
این دعا هم بخشش وتعلیم توست گرنه در گلخن گلستان از چه رست؟ (مثنوی،دفتر2،ب2449) در حقیقت،دعاعملنمودنبهمضموناینآیهقرآناست،وازتعبیرادعونیمفهوماختصاصاستنباطمیشودیعنیمرابخصوصبخوانیدنهغیرمراونهاغراضوآمالوآرزوهایدنیوی خودتانرا،دراینصورتاستکهقطعاًازپروردگارخودبازبانحاللبیکخواهیدشنید. بگفته مرحوم همایی : دعااعتقادداشتنبهسریانمداومارادةخداونددرآفرینش،وبهمعنیحاکمیتارادةاوبراسبابوعللمادیاست. ازطرفدیگراقدامبهدعاازآنجاناشیمیشود کهبندهبرعجزودرماندگیخودواقفمیشودآنگاهدستبهدعابرمیداردوبابیانعجزو ناتوانیخودازخداوندمیخواهدکهلطفوعنایتخودراشاملحالاوبگرداند. چنیندعایی کهازسرتسلیموایمانوهمراهبااضطراروتضرّعوزاریاستدرپیشگاهخداوندارجو قربوالاییداردوخداوندخواست?چنیندعاکنندهایرابرآوردهمیسازد . درواقعدراین حالتمضموناینآی?قرآنبهوقوعمیپیوندد که » :امنیجیبالمضطراذادعاهویکشفالسوء « کیستکهدعایدرماندهراچونبخواندش،اجابتمیکند.[1] چون تضرّع را بر حق قدرهاست وآن بها کانجاست زاری را، کجاست؟ هین امید، اکنون میان راچست بند خیزای گرینده ودائم بخند که براب پر می نهد شاه مجید اشک را در فضل با خون شهید (مثنوی،دفتر5،ب1617تا1619)
[1] - سوره نمل،آیه 62
بحث جان اندر مقامی دیگراست
بادةجانراقوامیدیگراست
(مثنوی،دفتر2،ب1500)
دراینابیاتمولاناروشمتکلّمینوحکمارادرنظرداردکهازاثربرموثروازانتظامامورجهانبروجودحقتعالیدلیلمیانگیزندویاازوجودسبببرمسبباستدلالمیکنند وعمرخودرادراینگونهمباحثبربادمیدهندبدونآنکهبهغایتخداشناسیکهتحقق بهاوصافالهیاستتوجهیداشتهباشند... دلیلبرایمردمکوردیدهو محجوبانودورماندگانوازراهماندگاناستواصحابشهودواربابکشفوروشنبینانحاجتیبدانندارند.[1]
تفسیرهاییکهمولویازموضوعدعاارائهمیکندبسیارمتنوعومتناسببامقاممخاطبان متعدداوست. اوازمنظروزوایایمختلفیبهاینموضوعنگریستهوتفسیردینی،عرفانیو احساسانسانیوالهامیخودرابرایطبقاتمختلفدیندارانبیاننموده،وبااینشیوه هم?مخاطبانخودراراضینگهداشتهاست.
ازدیدگاهمولویدعاکردنبندگاننتیج?ارادهوفرمانخداونداست. خداونددرکتبآسمانی وبهویژهقرآنمجیدبهاینامرفرماندادهاستودرواقعانسانهادعاکردنراازاو آموختهاندوچونارادةخداوندبردعاونیایشبندگانخودتعلّقگرفته،لذادعاکردننشان? اعتقادوایمانافرادبهتأثیرگذاربودنارادةمداومخداونددرهستیاست.
« ادعونیاستجبلکم » مرابهدعابخوانیدتابرایتاناجابتکنم.
|
محمدرضا افضلی تحصیل کرده درحوزه معارف، پژوهشگر ونویسنده کتاب معارف مثنوی، سروش آسمانی در4جلد(شرح موضوعی مثنوی)، درمحضر مولانادر6جلد(شرح کامل مثنوی معنوی)، شرح لبّ اللباب مثنوی در2جلد،دانشنامه عزالی در4جلد .... |
