افشای توطئهْ منافقین(ادامه2)

 مُهر بر گوش بودن: برگرفته است از آیه «خَتَمَ اَللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ: خدا بر دلها و گوشهاشان مهر نهاد.»[1]

سَبَق آوردن: پیشى گرفتن، روى آوردن.

          گفت پیغمبر که نفحتهاى حق             اندر این ایّام مى‏آرد سبق‏

1951/ د / 1

سبق نارد: یعنی دسترسی پیدا نکند، نزدیک نشود.

نک صریح: یعنی آواز حق چنان صریح است که مرا روشن می‏کند و شکی باقی نمی‏گذارد که شما دروغ می‏گویی.

إنِّى أنَا اللَّه: اشاره به آیه واقعه در سوره قصص که مى‏فرماید:« فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ مِنْ شاطِئِ اَلْوادِ اَلْأَیْمَنِ فِی اَلْبُقْعَةِ اَلْمُبارَکَةِ مِنَ اَلشَّجَرَةِ أَنْ یا مُوسى‏ إِنِّی أَنَا اَللَّهُ رَبُّ اَلْعالَمِینَ یعنى چون موسى بطرف آن آتش آمد از ساحل راست رود ایمن از محل مبارک ندا رسید که اى موسى بى‏شبهه و به یقین منم خداوند پروردگار عالمیان»[2]

 از نور وحى درماندن: کنایه از درماندن در سخن برابر وحى الهى.

قَد کَذِبتُم: یعنی بی‌گمان دروغ گفتید.

( 2891) حضرت فرمود اکنون آواز خداوندى چون انعکاس صوت بگوش من مى‏رسد. ( 2892) خداوند مهر بر گوش شما نهاده که آواز خدایى نشنوید. ( 2893) نه تنها بطور واضح آواز حق را مى‏شنوم بلکه این آواز مرا تصفیه مى‏کند. ( 2894) همان طور که موسى از درخت آوازى شنید که اى موسى‏. ( 2895) آرى موسى از درخت إِنِّی أَنَا اَللَّهُ 28: 30 مى‏شنید و با کلام حق انوار پدید مى‏آمد. ( 2896) چون آنها از نور وحى بى‏خبر بودند باز سوگند همى‏خوردند. ( 2897) بلى خدا سوگند را بنام سپر اسم برده البته جنگ جو سپر را از دست نمى‏دهد. ( 2898) باز هم پیغمبر (ص ع) صریحاً آنان را تکذیب کرده و فرمود یقیناً دروغ مى‏گویید.

"آواز خدا"را گوش دل می‏شنود که محل وحی است، اما پیامبر(ص) می‏گوید: من آواز خدا را به همان آسانی می‏شنوم که شما با گوش سر، صداها را می‌شنوید. حق تعالی بر گوش جان شما مُهر نهاده تا آواز خدا را نشنود. مولانا به آیهْ قرآن استناد می‏کند که: خدا بر دل‌هاشان مُهر نهاده و به گوش‌های ایشان و بر دیده‏های‌شان پوششی و ایشان را کیفری سترگ است. مولانا در تأیید کلام پیامبر(ص)، به آیه‏های سورهْ قصص اشاره می‏کند که در آن‌جا موسی از درختی صدای حق را می‌شنود که: «انّی انا الله؛ من پروردگارم» پس اگر پیامبر(ص) می‏گوید: من آواز حق را هم‌چون صدا می‏شنوم، این امکان دارد.

افشای توطئهْ منافقین(ادامه1)

 وعدهْ ماضی: وعده‌ای است که پیامبر داده بود که پس از بازگشت از جنگ، به مسجد شما می‏آیم.

فاش گفتن: کنایه از راز درون منافقان را آشکار ساختن و مکر ایشان را به رخشان کشیدن، هر چند آنان را خوش نیاید و کار به جنگ کشد.

باش گو: یعنی بگذار باشد؛ مهم نیست.

تن زدن: یعنی کنار بروید؛ دست بردارید، خاموش گشتن.

قاصد: فرستاده و نماینده.

حاش لِلَّه: معاذ اللَّه، پناه بر خدا. (مبادا که چنین باشد).

ایمان: جمع یمین: سوگند.

جُنّة بودن ایمان: یعنی سوگند‏ها سپر است، برگرفته است از آیه «اِتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اَللَّهِ فَلَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ: سوگندهاى خود را سپرى گرفتند و از راه خدا رو گردان شدند پس براى آنان عذابى است خوار کننده.»[1]

کار تقی است: یعنی کار مردم پرهیزکار است.

بر لب مُهر صوم: یعنی در‌حالی‌که خود را روزه‌دار نشان می‏دادند.

 وفا نداشتن مرد کژ: «کژ» کنایه از منافق است. منافق هیچ گاه پاى بند عهد نیست. چنان که امیر مؤمنان (ع) در باره مروان حکم فرمود: «وى پس از جنگ جمل امام حسن و امام حسین را میانجى خود ساخت و آنان با امام سخن گفتند و على (ع) او را رها کرد. حسنین گفتند مروان با تو بیعت کند؟ فرمود... دست او چون دست یهودى است اگر آشکارا بیعت کند در نهان روى بگرداند.»[2]

نقض: شکستن.

میثاق: پیمان.

ایمان: جمعِ یمین: سوگند.

سوگند خدا: اشاره است به آیه «وَ اَللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ: و خدا گواهى مى‏دهد که آنان دروغ مى‏گویند.»[3]

ذکر و صدق و...: کنایه از تضرع و دعا کردن به درگاه خدا.

( 2877) وقتى از سفر باز گشت باز آمدند و انجام وعده آن روز را خواستند. ( 2878) خداى تعالى ندا فرمود که مطلب را آشکارا بگو اگر چه منتهى بجنگ شود. ( 2879) حضرت فرمود اى مردم دغل در این باب دیگر سخن نگویید و گرنه رازهاى پنهانى شما را آشکار مى‏کنم‏. ( 2880) و چون نشانه چندى از راز آنها را بمیان آورد دیدند کارشان ببد جایى رسید. ( 2881) آن چند نفر قاصد حاش للّه گویان بر گشتند و بسایر منافقین خبر دادند. ( 2882) منافقین هر یک قرآنى زیر بغل گرفته حضور حضرت آمدند. ( 2883) که سوگند بخورند بلى سوگند سپرى است براى دروغ‏گویان و مردمان کج قسم خوردن شیوه آنها است‏. ( 2884) ولى مردم کج چون در دین وفادار نیست هر زمان سوگند خود را مى‏شکند . ( 2885) اشخاص راست و راستگو احتیاجى بسوگند ندارند آنها چشمهاى بینا دارند . ( 2886) شکستن عهد و سوگند از احمقى بوده و نگاهدارى پیمان و وفاى بعهد کار مردمان پاک و پرهیزکار است‏ . ( 2887) پیغمبر (ص ع) فرمود من سوگند شما را باور کنم یا پیغام خدا را. ( 2888) باز آنها در حالى که مصحف را بدست گرفته و مى‏گفتند روزه هستیم سوگند دیگرى خوردند. ( 2889) که بحق این کلام پاک و صدق که بناى مسجد براى خدا است‏. ( 2890) و در اینجا مکر و حیله‏اى در کار نیست مقصود ما فقط ذکر خداوند است‏.

افشای توطئهْ منافقین

 غیرت حق: تجلی بزرگی حق است در هنگامی که عاشقان حق به غیر، روی آورند.

مشنو ز غول: یعنی فریب گمراه کننده‌گان را نخور.

مقلوب: یعنی وارونه یا تقلبی. منظورشان این است که اسلام را بد‌نام کنند.

ترسا و جهود: همان طرفداران ابو عامر راهب‌اند.

مسجدى بر جسر دوزخساختن: یعنی دست زدن به کاری که در ظاهر نشانه ایمان باشد اما عاقبت آن به کیفر الهی بینجامد، برگرفته است از آیه‏اى که در همین مورد نازل شده است: «أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى‏ تَقْوى‏ مِنَ اَللَّهِ وَ رِضْوانٍ خَیْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى‏ شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ وَ اَللَّهُ لا یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظَّالِمِینَ: آیا کسى که بنیان خود را بر ترس از خدا و خشنودى نهاده است بهتر است، یا آن که بنیان خود را بر کناره رودى نهاده است که زیرش ویران است و او را به آتش دوزخ سر نگون کند.»[1]

دغا: مکر، حیله.

نرد دغا باختن: یعنی حیله و تزویر کردن.

تفریق: "، یعنی از هم دور کردن و در قرآن، درست همین کلمه در مورد این منافقان به کار رفته است.پراکنده کردن، اختلاف افکندن در...

فضول: یعنی پر‌گو و افزون‌طلب .

فضل: لطف پروردگار است.

جهود شام: مقصود ابو عامر راهب است که از سپاه اسلام گریخت و مدتی با حمایت حکومت رم شرقی، در شام می‏زیست. به ظاهر منافقان می‌خواسته‌اند او را به عنوان یک واعظ مسلمان به مسجد خود بیاورند.

غَزا: جنگ، در این‌جا غزوهْ تبوک است.

دفع گفتن: یعنی از سر باز کردن؛ چون آنها حیله‌گر بودند، پیامبر هم در مورد آنها حیله به کار برد.

با دغایان نرد دغا باختن: یعنی به آنان به ظاهر پاسخى داد و راضى‏شان کرد، ظاهراً برگرفته است از آیه « وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ خَیْرُ اَلْماکِرِینَ.» [2] 

فریفتن منافقان پیغامبر را علیه السّلام تا به مسجد ضرارش برند

فریفتن: در این عبارت به معنى قصد فریب است. منافقان رسول را نفریفتند، بلکه به زعم خود قصد فریفتن او کردند، و بیتهاى بعد مؤید این معنى است.

فسون: افسون. فسون خواندن: سخنان فریب آمیز گفتن.

رخش: نام اسب رستم، که هر اسب تیز رو و قوى را بدان همانند کنند.

رخش راندن"در کاری، یعنی مهارت و قدرت نشان دادن.

دستان: مکر و حیلت.

حِیَل: جمع حیلت، و «رخش دستان و حیل» اضافه مشبه به است به مشبه.

یاد کردن شکر: سپاس گفتن، و در اینجا کنایت از اعتراض نکردن، دروغ آنان را آشکار نساختن است.

شیر موی: حیله و نفاق سخنان فریبنده و دل‌نشین آنهاست.

موى را نادیده گرفتن و شیر را شاباش گفتن: کنایه از ظاهر سخنان آنان را گوش دادن، و بر مکر درونى آنان خرده نگرفتن.

بر شما من از شما مشفق‌ترم: برگرفته است از آی?:«النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ...»:پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است؛ [1]. ونیز حدیث «أَنَا أولَى بِالمُؤمِنِینَ مِن أنفُسِهِم فَمَن تُوُفِّىَ مِنَ المُؤمِنینَ فَتَرَکَ دَینًا فَعَلَىَّ قَضاءُهُ وَ مَن تَرَکَ مالاً فَلِوَرَثَتِهِ: من بر مؤمنان از آنان اولى‏ترم هر که از مؤمنان بمیرد و وامى داشته باشد بر من است که آن وام گزارم و اگر مالى بنهد از آن وارثان اوست.»[2]

من نشسته بر کنار آتشى: برگرفته است از حدیث «مَثَلِى وَ مَثَلُکُم کَمَثَلِ رَجُلٍ أوقَدَ ناراً فَجَعَل الجَنادِبُ وَ الفِراشُ یَقَعنَ فِیها وَ هُوَ یَذُبُّهُنَّ عَنها وَ أنَا آخِذٌ بِحُجَزِکُم عَنِ النّارِ وَ أنتُم تَفلُتُونَ مِن یَدِى: داستان من و شما همچون مردى است که آتش افروزد و ملخها و پروانه‏ها در آن آتش بیفتند و او آنها را از آتش دور سازد و من کمرگاههاى شما را مى‏گیرم تا در آتش نیفتید، و شما از دست من مى‏گریزید.»[3] و این حدیث با مختصر اختلاف در الفاظ، در کتابهاى معتبر حدیث دیده مى‏شود.

( 2859) این اشخاص برسول خدا (ص ع) فسون‏ها خواندند از رخش رستم و نیرومندى صحبت مى‏کردند. ( 2860) آن پیمبر مهربان جز تبسم و عطوفت و اظهار نشانه قبول چیزى اظهار نفرمود. ( 2861) از آن جماعت تشکر فرموده و کسانى را که تقاضا مى‏کردند شاد فرمود. ( 2862) مکر و حیله آنها بنظر حضرت مى‏آمد چون موى که در شیر باشد. ( 2863) ولى آن حضرت موى را ندیده گرفته و شیر را تمجید مى‏فرمود. ( 2864) صد هزاران موى مکر و فریب داشتند که از همگى چشم پوشى فرمود. ( 2865) آن دریاى کرم راست مى‏فرمود که من بشما از خودتان مهربانتر هستم. ( 2866) من در کنار آتش نشسته‏ام که شعله‏هاى آن سوزان است‏. ( 2867) و شما چون پروانه بطرف آتش مى‏روید و هر دو دست من براندن پروانه‏ها مشغول است.

پیامبر(ص) از سخن‏های مهرآمیز آنها تشکر می‏کرد و مکر و فریب آنها را نادیده می‏گرفت و چشم می‌بست. مولانا می‏گوید: پیامبر، آن دریای بزرگواری، به حقیقت راست گفت که من نسبت به شما از خودتان مهربان‌ترم.

قصّه منافقان و مسجد ضِرار ساختن ایشان(ادامه)

 نفر: یعنی آن گروه، جمع.

لطف بی‌دل و جان: یعنی محبت ظاهری و ناخالص.

تُون: گلخن.

سبزه تون: گل و گیاهی است که در فضای دود آتش‌خانهْ حمام قرار گیرد یا بروید که به ظاهر، مطلوب و خوش‌بو هم نیست ، و این تعبیر برگرفته است از حدیث شریف مروى از رسول خدا (ص): «إیَّاکُم وَ خَضراءَ الدِّمَنِ قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ وَ ما خَضراءُ الدِّمَنِ؟ قال: المَرأَةُ الحَسناءُ فِى مَنبِتِ السّوءِ: بپرهیزید از سبزه که بر خاکروبه‏هاست. گفتند: اى رسول خدا سبزه خاکروبه چیست؟ فرمود: زن زیبا که از رستنگاه (خاندان) بد بود.»[1]

مخنث: یعنی نامرد.

دل بر کسى نهادن: بر وى اعتماد کردن، دل خوش شدن.

یار غار: کنایه از دوست موافق، برگرفته از آیه 40 سوره توبه.

 ( 2850) اى کاش این سخنان از دل بود تا مراد آنها حاصل مى‏شد. ( 2851) سخنى که از دل و جان بر نخاسته از زبان جارى شود مثل سبزه سرگین و زباله‏دان است‏. ( 2852) باید از دور نگاه کرد و گذشت بکار بوئیدن و خوردن نمى‏آید. ( 2853) بلطف بى‏وفایان گذر نکن که پل ویرانه است‏. ( 2854) اگر جاهلى بر آن قدم گذاشت پل خراب شده آن قدم را مى‏شکند. ( 2855) بدان هر لشکرى که شکست مى‏خورد باعثش دو سه نفر سست عنصر مخنث بوده‏. ( 2856) او مردوار با اسلحه در صف جنگ حاضر مى‏شود تو و سایرین هم دل بر او مى‏نهید که یار و مددکار ما است‏. ( 2857) وقتى که زخم و خون دید روى از دشمن بر مى‏گرداند و رفتن او پشت تو را مى‏شکند. ( 2858) این قبیل اتفاقات فراوان است که اشخاص مقصود اصلى خود را پنهان مى‏دارند.