( 264) البته تو هم اگر سخن طوطى را مى‏شنیدى مى‏خندیدى ولى متوجه باش که تو نیز کار پاکان و اشخاص بزرگ را با خودت قیاس نکنى اگر چه هر دو کار بهم مى‏مانند ولى با هم فرق‏ها دارند. در نوشتن شیر درنده و شیر گاو و گوسفند بیک شکل هستند ولى معنى آنها با هم فرق فاحشى دارند.( 265) همه عالم از این جهت گمراه شده‏اند که در میان آنها کمتر کسى اشخاص خدایى را مى‏شناسد.() مردمان شقى چون چشم بینا نداشتند اشخاص خوب و بد در نظرشان یکسان نمود.( 266) و بهمین جهت با انبیا دعوى همسرى کردند و اولیاى خدا را مثل خود تصور نمودند.( 267) و گفتند ما بشر و شما هم بشرید شما خواب و خوراک دارید ما هم خواب و خوراک داریم پس با هم مساوى هستیم. ( 268) و بعلت کورى ندانستند که آنها با مردان خدا فرق‏هاى بسیار و بى‏پایان دارند.

کار مردان حق را با معیارهای خود نسنج. مردان حق فقط در شکل ظاهری مانند تو هستند؛ همان‌طورکه در نوشتن، شیر درنده و شیرِ نوشیدنی خوش‌گوار مثل هم می‏نویسند. مردم عادی از راز و رازدانیِ مردان حق آگاهی ندارند و ممکن است به کار آنان عیب بگیرند و ندانند که در کار آنها راز نا‌گفتنی نهفته است.

اکتفا به ظاهرِ اعمالِ انسان‌ها و دقت و تأمل نکردن، موجب گمراهی می‌گردد؛ همانند گمراهانی که اسرار انبیا و اولیا را ندانسته و کار آنها را با کار خود قیاس نمودند. کور کورانه قضاوت نمودند ونتوانستند فرق بسیار میان پیامبر و خود را درک کنند.

کار مردان حق را با معیارهای خود نسنج

انسان ها درکسب معرفت الله متفاوت اند

کار خو‌بان را قیا‌س: یعنی مردان حق فقط درشکل ظاهری مانند تو هستند، آنان را به خود قیاس نکن. اگر تو کار مردان حق را با معیارهای خود بسنجی، درست مثل مقایس? طوطی ِکل با قلندر ِسر برهنه خندآور است.

در نبشتن شیر شیر: یعنی همان طور که در نوشتن شیر درنده وشیر نوشیدنی خوشگوار، هر دو را شیر می نویسند.

ابدال : یعنی مردان حق، مردانِ الهی برحسب تکامل روحانی دارای مقامات مختلف‏اند؛ از جملهْ آنان ابدال‏اند. البته در کلام مولانا ابدال به‌طور کلی یعنی مردان حق.

گفته اینک ما بشر ایشان بشر : ناظر است به آیه‏ های:« إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا» [1] و آیه‏ى:« هَلْ هذا إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُکُمْ» [2] . «وَ قالُوا ما لِهذَا اَلرَّسُولِ یَأْکُلُ اَلطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی اَلْأَسْواقِ»[3].

عمی :یعنی نابیناودراین جا به معنی ناتوامی از ادراک حقایق است.

جولقى: منسوب به جولق ، یعنی کیسه یی بافته از موی یا جنس خشن. همچنین به دسته‏اى از قلندران که برسم این طایفه، موى سر و صورت را مى‏تراشیده و لباسى مویین و خشن از جنس جوال بتن مى‏کرده‏اند .[1]

دلق: یعنی جام? خشن وساد? درویشان است.

 صاحب دلق: همان جولقی است.

   ( 260) از قضا درویشى از جلو دکان او عبور کرد که سرش مثل پشت طاس و طشت بى‏مو و صاف بود. ( 261) طوطى همین که او را دید بسخن آمده با لهجه تأثر آمیزى گفت اى درویش.( 262) براى چه در شمار کچلها آمده‏اى مگر تو هم از شیشه روغن ریخته‏اى.( 263) مردم از سخن طوطى و از قیاسى که نموده درویش را مثل خود پنداشته بود بخنده افتادند.

  ( 248) بقالى طوطى قشنگ سبز رنگى داشت که بسیار خوب سخن مى‏گفت.( 249) و در دکان او سمت نگهبانى داشت و با مشتریهاى دکان شوخى کرده به آنها متلک مى‏گفت.( 250) این طوطى هم کلمات آدمیان را بخوبى تقلید کرده حرف مى‏زد و هم چون بهترین و خوش نواترین طوطیان آواز مى‏خواند.() روزى صاحب دکان بخانه رفت و نگهبانى دکان را بعهده طوطى گذاشت.() از قضا در دکان گربه‏اى بموشى حمله کرد و طوطى از ترس جان.( 251) از بالاى دکان جستن کرده بطرف دیگر فرار نمود و در ضمن این حرکت شیشه‏هاى روغن بادام که در آن قسمت دکان بود انداخت و شکست و روغن آنها بر زمین ریخت.( 252) پس از اندک زمانى صاحب دکان برگشت و سر جایش نشست.( 253) همین که نشست دید جایش چرب است و چون توجه کرد دید که روغن‏ها همه ریخته و زمین دکان پر از روغن است از این اتفاق عصبانى شده با دست بسر طوطى زد و از اثر ضرب دست او موى سر طوطى ریخته سرش کچل و بى‏مو گردید. ( 254) پس از این واقعه طوطى گویایى خود را از دست داد و بقال که علاقه‏اى مفرط بسخنان طوطى داشت پشیمان گردیده ناله و زارى آغاز نمود.( 255) او از شدت پشیمانى ریش خود را مى‏کند و مى‏گفت افسوس که طوطى خوش بیانم لال شده و آفتاب نعمتم زیر مه و ابر پنهان گردیده.( 256) اى کاش آن وقت که مى‏خواستم دست بسر این حیوان شیرین زبان بزنم دستم شکسته بود.( 257) و بامید اینکه طوطى شیرین سخنش گویایى خود را باز یابد بهر فقیر و مستمندى پول مى‏داد و کمک مى‏کرد( 258) خلاصه سه روز و سه شب با نومیدى در دکان نشست.() و با هزار رنج و غصه با خود مى‏گفت خداوندا این مرغ کى بسخن خواهد آمد.( 259) و هر ساعت بطریقى سخنى بمیان مى‏آورد تا شاید طوطى را وادار بسخن گفتن نماید. و باین امید هر لحظه صورت و منظره‏اى در جلو چشم مرغ قرار مى‏داد.

حکایت بقال و طوطى و روغن ریختن طوطى در دکان‏      

خطاب: یعنی زبان یا سخن .

خواجه‏وش‏: همانند بزرگان

کل: کچل، بى‏مو، مجازا بى‏برگ و بار.

            یکایک سر شاخها کل شود             جوانى بپیرى مبدل شود

آفتاب نعمت شد: یعنی نعمت از دستم رفت.

میغ: یعنی ابر.

هر گون: هر نوع و هر جنس.

 شگفت: یعنی هرچیزی که برای طوطی تازگی داشت.

کاندر آید او بگفت‏: یعنی هرچه ممکن بود او را به سخن آورد.